Rosnąca popularność ogrzewania elektrycznego sprawia, że wśród instalatorów pojawia się wiele pytań o uprawnienia elektryczne. Jak mówi art. 54 prawa energetycznego, osoby zajmujące się eksploatacją sieci oraz urządzeń i instalacji określonych w przepisach muszą mieć odpowiednie kwalifikacje. Kwalifikacje te potwierdza świadectwo kwalifikacji w zakresie eksploatacji lub dozoru urządzeń, instalacji i sieci elektroenergetycznych. Uzyskuje się je, zdając odpowiedni egzamin.
Świadectwo kwalifikacji w zakresie eksploatacji lub dozoru urządzeń, instalacji i sieci elektroenergetycznych; uprawnienia elektryczne; uprawnienia z grupy I – wszystkie te nazwy odnoszą się do tego samego dokumentu. Potwierdza on kwalifikacje w zakresie obsługi, konserwacji, remontów, montażu oraz wykonywania prac kontrolno-pomiarowych instalacji, sieci oraz urządzeń elektroenergetycznych.
Obowiązek uzyskania świadectwa wydanego przez komisje kwalifikacyjne wskazuje art. 54. 1 prawa energetycznego. Natomiast szczegóły dotyczące tego świadectwa określono w rozporządzeniu Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 1 lipca 2022 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci. .
Uprawnienia elektryczne – na jakie urządzenia, instalacje i sieci?
Ich rodzaje określa Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 1 lipca 2022 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci. Są to:
- urządzenia prądotwórcze przyłączone do sieci przesyłowej lub dystrybucyjnej energii elektrycznej bez względu na wysokość napięcia znamionowego;
- urządzenia, instalacje i sieci elektroenergetyczne o napięciu nie wyższym niż 1 kV;
- urządzenia, instalacje i sieci o napięciu znamionowym powyżej 1 kV i napięciu znamionowym nie wyższym niż 30 kV;
- urządzenia, instalacje i sieci elektroenergetyczne o napięciu znamionowym wyższym niż 30 kV i napięciu znamionowym nie wyższym niż 110 kV;
- urządzenia, instalacje i sieci elektroenergetyczne o napięciu znamionowym wyższym niż 110 kV;
- zespoły prądotwórcze o mocy powyżej 50 kW;
- urządzenia elektrotermiczne;
- urządzenia do elektrolizy;
- sieci elektrycznego oświetlenia ulicznego;
- elektryczna sieć trakcyjna;
- elektryczne urządzenia w wykonaniu przeciwwybuchowym;
- urządzenia umożliwiające magazynowanie energii elektrycznej i jej wprowadzanie do sieci elektroenergetycznej o mocy wyższej niż 10 kW;
- aparatura kontrolno-pomiarowa oraz urządzenia i instalacje automatycznej regulacji; sterowania i zabezpieczeń urządzeń i instalacji wymienionych wyżej;
- urządzenia techniki wojskowej lub uzbrojenia;
- urządzenia ratowniczo-gaśnicze;
- urządzenia ochrony granic.
Posiadania świadectwa kwalifikacji nie wymaga się w zakresie obsługi i instalacji urządzeń o napięciu nie wyższym niż 1 kV i mocy znamionowej nie wyższej niż 20 kW. Jednak w dokumentacji tego urządzenia muszą być określone zasady jego obsługi.
Dla kogo uprawnienia elektryczne?
Uprawnienia (świadectwo kwalifikacji) można uzyskać dla dwóch stanowisk:
- E – eksploatacja instalacji, sieci oraz urządzeń elektroenergetycznych i gazowych (obsługa, konserwacja, remonty, montaże);
- D – dozór instalacji, sieci oraz urządzeń elektroenergetycznych i gazowych (eksploatacja plus wykonywanie prac kontrolno-pomiarowych). Osoba z takimi uprawnieniami może dokonywać pomiarów, kierować pracami osób ze świadectwem E oraz zatwierdzać protokołów z wykonanych pomiarów elektrycznych, a także zgodność wykonanych prac z projektem.
Świadectwo kwalifikacji może uzyskać każda osoba pełnoletnia o udokumentowanej wiedzy z zakresu wskazanego przez rozporządzenie. Dokumentami potwierdzającymi posiadaną wiedzę są świadectwa, certyfikaty lub dyplomy ukończenia odpowiednich kursów kwalifikacji zawodowych lub szkół branżowych. Mowa o w zawodach, w których nauczanie obejmuje treści związane z eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci:
- świadectwo lub dyplom potwierdzające uzyskanie tytułu zawodowego,
- świadectwo potwierdzające kwalifikację w zawodzie lub dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe,
- certyfikat kwalifikacji zawodowej lub dyplom zawodowy,
- świadectwo czeladnicze lub dyplom mistrzowski,
- świadectwo ukończenia szkoły branżowej,
- zaświadczenie o przebiegu nauczania wydane przez szkołę branżową.
Udokumentowaniem posiadanej wiedzy może też być zaświadczenie wystawione przez pracodawcę, potwierdzające doświadczenie zawodowe i staż pracy. Dla elektryków zajmujących się eksploatacją urządzeń techniki wojskowej lub uzbrojenia takie zaświadczenie wystawić może odpowiednia jednostka MON.
Egzamin na uprawnienia elektryczne
Przed przystąpieniem do egzaminu należy złożyć wniosek. Nie ma jednego obowiązującego wzoru wniosku. Wzór wniosku można znaleźć na stronach rządowych. Komisje egzaminacyjne udostępniają też własne wzory wniosków. Co jednak ważne, we wniosku należy wskazać m.in. zakres kwalifikacji. Z podanej powyżej listy urządzeń, instalacji i sieci wybiera się te, na które chce się uzyskać uprawnienia.
Egzamin jest odpłatny. Jego koszt wynosi 10% wynagrodzenia minimalnego (wynagrodzenie minimalne wynosi: od 1.07.2023 r. 3600 zł, od 1.01.2024 r. 4242 zł, zaś od 1.07.2024 r. – 4300 zł).
Egzamin zdaje się przed komisją kwalifikacyjną powołaną przez Urząd Regulacji Energetyki. Przyjęło się mówić, że uprawnienia elektryczne to „uprawnienia SEP” (uprawnienia Stowarzyszenia Elektryków Polskich). Stanowi to uproszczenie. Do niedawna komisje kwalifikacyjne mogły być powoływane przy stowarzyszeniach naukowo–technicznych (a więc także SEP) lub u pracodawców zatrudniających co najmniej 200 osób. Po zmianie prawa w lipcu 2022 r. podmiot powołujący komisję nie jest określony wprost. Natomiast aktualne zestawienie czynnych komisji kwalifikacyjnych znajduje się na stronach URE. Wśród podmiotów są m.in. Naczelna Organizacja Techniczna, SEP czy oddziały PGE Dystrybucja
Wątpliwości osób zainteresowanych uprawnieniami budzi kwestia kursów przygotowawczych. Kursy takie odbywają się komercyjnie. Ich przejście nie jest obowiązkowe, by podejść do egzaminu. Jednak ponieważ kursy te dotyczą dokładnie egzaminu na świadectwo kwalifikacji, mogą ułatwić uporządkowanie i usystematyzowanie wiedzy. Okazują się one pomocne szczególnie przy ubieganiu się o uprawnienia dozorowe.
Świadectwo kwalifikacji
Po pomyślnie zdanym egzaminie otrzymuje się świadectwo w formie książeczki. Wskazuje się w nim:
- rodzaj uprawnień: Grupa 1 Urządzenia, instalacje i sieci elektroenergetyczne wytwarzające, przetwarzające, przesyłające i zużywające energię elektryczną;
- stanowisko (czy są to uprawnienia eksploatacyjne, czy dozorowe);
- zakres uprawnień (rodzaj urządzeń, instalacji i sieci, na które świadectwo kwalifikacji obowiązuje).
Zwykle czas wydania dokumentu to ok. 2 tygodnie. Świadectwo kwalifikacji ważne jest przez 5 lat od daty egzaminu. Po tym czasie należy znowu zdać egzamin kwalifikacyjny.
Akty prawne
- Prawo energetyczne (tekst jednolity, Dz. U. z 2022 r. poz. 1385, 1723).
- Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 1 lipca 2022 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci (Dz.U. z 2022 r. poz. 1392).