Zabezpieczenia przed przepływem zwrotnym – praktyczne aspekty montażu

Instalacje i sieci wodociągowe wymagają zabezpieczenia przed przepływem zwrotnym, który może wystąpić, gdy w instalacji znacznie spada ciśnienie, np. na skutek awarii czy gwałtownego wzrostu poboru wody (np. przez urządzenia przeciwpożarowe) lub gwałtownego wzrostu ciśnienia w instalacji podłączonej do sieci wodociągowej (np. instalacji grzewczej lub urządzeń technologicznych).

Wymogi prawne – zapisy i praktyka

Zagadnień zaworów antyskażeniowych dotyczą §113 ust. 7 oraz §115 ust. 2 Warunków Technicznych. Zawierają one ogólny wymóg dotyczący zabezpieczeń instalacji przed wtórnym zanieczyszczeniem wody i projektowania w oparciu o normę PN-B-01706 Instalacje wodociągowe. Wymagania w projektowaniu oraz zabezpieczenia zestawu wodomierza głównego od strony instalacji.

W zespoły zabezpieczające muszą być wyposażone przybory sanitarne. Współczesne przybory zwykle wyposażane są w zabezpieczenia wbudowane fabrycznie, niemniej należy się upewnić, że takie zabezpieczenie rzeczywiście istnieje. Może się zdarzyć, że z przyczyn technicznych w przyborze brakować będzie zaworu zabezpieczającego i obowiązek zainstalowania takiego zabezpieczenia ma właściciel nieruchomości.

Co nieco o doborze

Prawidłowy dobór zaworu antyskażeniowego (a właściwie – zespołu zabezpieczającego) opiera się na wyborze rodziny urządzeń zapewniających odpowiedni poziom zabezpieczenia. Należy go dokonywać zgodnie z normą ­PN-EN 1717. Norma wymaga od projektanta określenia, jaka kategoria płynu może zostać cofnięta do instalacji lub sieci wodociągowej:

  • Kategoria 1 – Woda wypływająca bezpośrednio z sieci wodociągowej przeznaczona do użytkowania przez człowieka do celów konsumpcyjnych.
  • Kategoria 2 – Płyn niestanowiący zagrożenia dla zdrowia człowieka. Płyn uznawany za zdatny do konsumpcji przez człowieka, łącznie z wodą pochodzącą z instalacji wodociągowej, gdzie mogły nastąpić zmiany w smaku, zapachu, barwie lub temperaturze (na skutek podgrzania lub schłodzenia).
  • Kategoria 3 – Płyn stanowiący pewne zagrożenie dla zdrowia człowieka z uwagi na obecność jednej lub wielu substancji szkodliwych.
  • Kategoria 4 – Płyn stanowiący zagrożenie dla zdrowia człowieka z uwagi na obecność jednej lub wielu substancji toksycznych, lub bardzo toksycznych albo jednej, lub wielu substancji radioaktywnych, mutagennych bądź rakotwórczych.
  • Kategoria 5 – Płyn stanowiący zagrożenie dla zdrowia człowieka z uwagi na obecność substancji mikrobiologicznych bądź wirusowych.

Określenie kategorii płynu pozostaje w gestii projektanta. Do kategorii płynu należy wybrać grupę urządzeń (zespołów zabezpieczających). Istnieje kilkadziesiąt takich grup, mających oznaczenie dwuliterowe (rodzina i typ) oraz własną nazwę. Grupy te mają także normy produktowe – urządzenia oferowane przez producentów powinny być z nimi zgodne. Wśród najczęściej spotykanych grup zabezpieczeń można wskazać następujące:

  • AA – swobodna przerwa powietrzna,
  • BA – izolator przepływów zwrotnych z obniżoną strefą ciśnienia z możliwością nadzoru [6],
  • CA – izolator przepływów zwrotnych o różnych strefach ciśnienia bez możliwości nadzoru,
  • EA – zawór zwrotny antyskażeniowy z możliwością nadzoru [7],
  • HA – izolator przepływów zwrotnych na przyłącze węża.

Norma PN-EN 1717 wskazuje, dla jakich kategorii płynu dana grupa zapewnia zabezpieczenie instalacji lub sieci w określonych warunkach. Przyjmuje się przy tym, że jeśli dany zespół zabezpieczający jest odpowiedni do ochrony przed płynami kategorii wyższej, stanowi również ochronę przed płynami kategorii niższej – np. zespół odpowiedni do ochrony przed cofaniem płynów kategorii 4 będzie odpowiedni także dla płynów kategorii 1–3.

Wodomierz główny – EA czy BA?

Według normy na przyłączu wodociągowym, niezależnie od wielkości zasilanej instalacji, stosuje się zespół zabezpieczający dla kategorii płynu 2 – najczęściej z grupy EA (zawór zwrotny antyskażeniowy z możliwością nadzoru). Jednak w praktyce projektowej zdarza się, że dla budownictwa wielorodzinnego, obiektu użyteczności publicznej czy obiektu komercyjnego wskazuje się urządzenie BA.

Urządzenia zabezpieczające z grupy BA cechują się dużymi oporami przepływu, a koszt ich zakupu jest wyraźnie wyższy niż dla zabezpieczenia EA. Wynika to z konstrukcji izolatora przepływu zwrotnego BA. Jest to urządzenie trzystrefowe – komory wlotowe i wylotowe wyposażone są w zwrotne zawory odcinające, a komora środkowa – w zawór odprowadzający nadmiar wody. Spadek różnicy ciśnienia między komorami (spadek o 0,14 bara różnicy ciśnienia między komorą wlotową a środkową) powoduje zamknięcie zaworów zwrotnych i otwarcie zaworu spustowego. Dzięki temu zasilanie w wodę zostaje przerwane (powstaje przerwa powietrzna) – cofający się płyn nie może wpłynąć do chronionej instalacji/sieci, a woda z komory środkowej odprowadzana jest do kanalizacji. Taki mechanizm działania gwarantuje bezpieczeństwo w sytuacji awaryjnej, ale podczas zwykłej pracy instalacji jest źródłem znacznych oporów przepływu – ok. 0,7–0,9 bara. Wartości takie zwykle deklarują producenci, przy czym strata ciśnienia na urządzeniu tego typu dopuszczalna przez normę wynosi 1 bar. Są to straty nawet dziesięciokrotnie wyższe niż w przypadku urządzeń z grupy EA.

Urządzenie zabezpieczające przyłącze wodociągowe umieszcza się za wodomierzem głównym (patrząc od strony sieci) – jest to ważne dla prawidłowego zabezpieczenia zarówno samego urządzenia pomiarowego, jak i sieci. Rozwiązaniem godnym uwagi z punktu widzenia zarówno projektanta i wykonawcy, jak i inwestora jest zestaw wodomierzowy. Dzięki zintegrowaniu odpowiednich elementów (śrubunki, płytka montażowa, kompensator długości) umożliwia on poprawny i szybki montaż wodomierza na przyłączu. Ważnymi składnikami zestawu są też odpowiednie zawory – kulowy mosiężny zawór odcinający oraz zawór zwrotny pełniący funkcję zabezpieczenia przed przepływem zwrotnym. Zawór taki może mieć konstrukcję stożkowo-membranową, która zapewnia stosunkowo niewielki opór (spadek ciśnienia) nawet przy dużym natężeniu przepływu. Daje możliwość nadzoru (która jest wymagana zarówno dla zabezpieczenia EA, jak i BA). W obrębie zestawu wodomierzowego znajduje się także zawór spustowy ze spustem skierowanym w dół.

Zawór antyskażeniowy tylko z armaturą zabezpieczającą

Samo urządzenie zabezpieczające nie jest jeszcze zabezpieczeniem instalacji. Funkcję taką spełnia dopiero zespół zabezpieczający – zgodnie z normą jest to urządzenie zabezpieczające wraz z urządzeniami niezbędnymi do prawidłowego funkcjonowania i obsługi. Z praktycznego punktu widzenia szczególnie istotne jest zastosowanie filtra siatkowego do zanieczyszczeń mechanicznych, ponieważ rozwiązania techniczne stosowane w urządzeniach zabezpieczających są podatne na uszkodzenia mechaniczne. Jeśli zanieczyszczenia mechaniczne nie zostaną usunięte przed urządzeniem zabezpieczającym, długotrwałe narażenie na ich oddziaływanie może obniżyć sprawność urządzenia lub całkowicie je uszkodzić i nie zadziała ono w sytuacji kryzysowej. Dlatego niektóre urządzenia (np. z grupy BA) mają filtr już wbudowany. Ważnym elementem zespołu zabezpieczającego jest też armatura odcinająca dopływ wody (najczęściej zawory odcinające), a w przypadku niektórych grup także odprowadzenie wody nadmiarowej do kanalizacji. Najbardziej popularne zespoły zabezpieczające składają się z następujących elementów:

  • grupa EA, kolejno: zawór odcinający i zawór antyskażeniowy EA, warto przewidzieć także filtr siatkowy;
  • grupa BA, kolejno: zawór odcinający, niezależny filtr, izolator przepływów BA i drugi zawór odcinający.

Trzeba zatem zadbać o uwzględnienie w projekcie odpowiednich urządzeń dodatkowych oraz przewidzieć generowane przez nie opory przepływu.

Sekrety prawidłowego montażu urządzeń zabezpieczających

Ważnym aspektem prawidłowej pracy urządzeń jest też odpowiedni montaż całego zespołu zabezpieczającego. Stanowi on warunek zachowania gwarancji producenta. Zasady prawidłowego montażu są zwykle wskazane w dokumentacji producenta, niemniej obowiązują pewne zasady ogólne. Dla izolatora BA będą to następujące wymagania – część z nich wskazana jest w normie [5]:

  • urządzenie należy zamontować w przestrzeni dostępnej (także do celów kontrolnych), wolnej od przemarzania, czystej pod względem środowiska powietrznego i prawidłowo wentylowanej;
  • zakazany jest montaż w szybach lub w pomieszczeniach zagrożonych zalaniem, a zawór spustowy musi leżeć powyżej lokalnego poziomu podpiętrzenia wody. Montaż poziomy, w położeniu takim, by strzałka na obudowie wskazywała kierunek przepływu;
  • należy zachować odstępy montażowe – odpowiednie odcinki proste przed i za zespołem zabezpieczającym, zgodnie z zaleceniami producenta – np. odcinka stabilizującego za urządzeniem o długości 5×DN;
  • trzeba zapewnić odpływ do kanalizacji z zaworu spustowego – zawór spustowy otwierający się ku dołowi, podłączenie do kanalizacji o średnicy dobranej według zaleceń producenta i wystarczającej do odprowadzenia wody nadmiarowej powinno być wykonane bez wąskich kolanek i umożliwiać wymontowanie zaworu spustowego i odpływowego do kontroli;
  • montaż powinien być przeprowadzony z odpowiednim momentem dokręcającym (przyłącza gwintowane), bez naprężeń i momentów zginających w połączeniach;
  • przed montażem przewód przyłączeniowy należy dobrze przepłukać i sprawdzić przyłącza pod kątem czystości.

Warto przeczytać także:

Leave a Comment