Stosowanie wentylacji i klimatyzacji ma sens pod warunkiem zachowania czystości urządzeń i przewodów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych. Urządzenia zabrudzone (np. z siedliskami pleśni) lub pracujące na nieoczyszczonym powietrzu obiegowym (np. zawierającym zarodniki grzybów lub przetrwalniki bakterii) mogą stać się źródłem wtórnych zanieczyszczeń powietrza.
W polskim prawie brakuje jednoznacznych, uniwersalnych zasad częstotliwości przeglądów i czyszczenia urządzeń wentylacyjno-klimatyzacyjnych (wskazania dotyczą instalacji dla obiektów gastronomii i służby zdrowia). Jednak zgodnie z dobrą praktyką, inspekcja instalacji wentylacyjnej powinna odbywać się raz do roku (czyszczenie zależnie od wyniku inspekcji). Urządzenia klimatyzacyjne (szczególnie wymienniki ciepła znajdujące się w pomieszczeniach) powinny być czyszczone co najmniej raz w roku (przed rozpoczęciem „sezonu chłodniczego”). Najlepiej czyszczenie przeprowadzić dwa razy do roku (przed i po rozpoczęciu sezonowego użytkowania urządzeń).
Wśród oficjalnych zaleceń Państwowego Zakładu Higieny dla eksploatacji instalacji wentylacyjno-klimatyzacyjnych w okresie pandemii znalazł się m.in. taki zapis:
Należy utrzymać częstotliwość kontroli czystości elementów instalacji i zadanych parametrów jej pracy, a także prac serwisowych obejmujących wymianę i czyszczenie filtrów i dezynfekcję elementów, które są szczególnie narażone na zanieczyszczenie jak np. wymienniki ciepła. W trakcie przeglądów i działań serwisowych należy szczególnie zwrócić uwagę na zabezpieczenie personelu technicznego poprzez stosowanie odpowiednich środków ochrony osobistej.
Wśród wymienników ciepła należy wymienić parowniki w jednostkach wewnętrznych klimatyzacji (split, multi-split, VRF/VRV). Powinny być one dezynfekowane z zastosowaniem specjalistycznych środków dezynfekujących – bakterio- i grzybobójczych lub uniwersalnych. Płyny do dezynfekcji mogą zawierać środki toksyczne dla człowieka (np. aldehydy, alkohole, kwas nadoctowy czy związki uwalniające chlor). Można jednak spotkać także rozwiązania alternatywne, np. poliaminy, co może zwiększyć bezpieczeństwo środka czyszczącego dla serwisanta i użytkowników klimatyzacji.
W obszarze jednostki wewnętrznej oczyścić należy przede wszystkim lamele parownika oraz znajdującą się pod nim tacę skroplin (ociekową). Taca skroplin wymaga specjalnej uwagi, ponieważ panują na niej warunki sprzyjające rozwojowi mikroorganizmów, szczególnie grzybów. Jeśli jest na niej zebrany muł i szlam, trzeba ją wymontować, umyć strumieniem gorącej wody pod ciśnieniem i oczyścić środkiem grzybobójczym.
Parownik można zmywać od góry roztworem środka dezynfekującego o odpowiednim stężeniu – przy takiej metodzie środek czyszczący przepływa przez wszystkie lamele, a następnie spłukuje tacę skroplin, z której odpływa do kanalizacji. Drugą możliwą metodą jest zastosowanie aktywnej piany – należy za pomocą odpowiednich dysz zaaplikować ją z niewielkiej odległości (15-20 cm) na ok. 10 minut na czyszczoną powierzchnię. Po upływie zaleconego czasu należy zebrać pozostałości preparatu suchą czystą szmatką, gąbką lub mopem – bez potrzeby spłukiwania lub szorowania.
Parownik można także zabezpieczyć preparatami o działaniu długotrwałym – np. na lamele można zaaplikować środek z nanocząstkami srebra, które blokują rozwój mikroorganizmów, a na tacy skroplin umieszcza się kostkę grzybobójczą. Kostka ta rozpuszcza się w gromadzonych skroplinach, stopniowo uwalniając substancje czynne.
Środki do czyszczenia jednostek wewnętrznych powinny – jako środki biobójcze – mieć atest PZH wskazujący, że środek nie oddziałuje negatywnie na zdrowie użytkowników klimatyzacji. Konieczne jest także pozwolenie na obrót – jego potwierdzeniem jest wpisanie środka biobójczego do Wykazu Produktów Biobójczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, zgodnie z art.7 ustawy o produktach biobójczych. Wpisanie produktu do wykazu jest jednocześnie potwierdzeniem jego skuteczności. Zgodnie z rozporządzeniem UE nr 528/2012, konieczne jest udowodnienie skuteczności danego preparatu, według wymogów zawartych w załączniku III do tego rozporządzenia. Badania pod kątem skuteczności preparatów biobójczych prowadzi w Polsce m.in. PZH.
Dodatkowo preparaty dostępne na rynku amerykańskim znajdują się na jednej z list amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska (Environmental Protection Agency). Obecnie najbardziej interesująca jest lista “N”, obejmująca zarejestrowane środki dezynfekcyjne na wirusy pojawiające się i koronawirusy ludzkie, z możliwością stosowania przeciwko rozprzestrzenianiu wirusa SARS-CoV.
Zgodnie z zaleceniem PZH, środków biobójczych do odkażenia instalacji wentylacyjnej w aspekcie walki z rozprzestrzenianiem wirusa SARS-CoV-2 powinny być właśnie środkami z wykazu Urzędu o potwierdzonej skuteczności. Niezwykle ważne jest też ich stosowanie przez osoby odpowiednio przeszkolone i stosujące środki ochrony osobistej – najlepiej pracowników specjalistycznych firm.
