Rozporządzenie F-gazowe. Zmiany na rynku klimatyzatorów

Nowelizowane Rozporządzenie F-gazowe w ciągu najbliższych pięciu lat może wyraźnie zmienić rynek, montaż i serwisowanie klimatyzatorów split i pomp ciepła. Które wśród nowych zapisów dotyczących czynników chłodniczych oznaczają najważniejsze zmiany na rynku klimatyzatorów? Które szczególnie liczą się dla instalatorów klimatyzatorów?

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 517/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych i uchylenia rozporządzenia (WE) nr 842/2006 [1] znane jest także jako rozporządzenie F-gazowe. Do polskiego porządku prawnego zapisy tego rozporządzenia wprowadzone są przez ustawę o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych [2]. Na lata 2020-2021 przypadł przegląd (revision) tego rozporządzenia [3] – KE dokonuje takich przeglądów, analizuje skuteczność aktów prawnych i decydując, jakie zmiany należy w nich wprowadzić. Do 24 czerwca 2022 r. trwały konsultacje społeczne propozycji nowelizacji. Nowe zapisy mogą mieć znaczny wpływ na rozwój rynku klimatyzatorów.

Zasadnicza treść rozporządzenia F-gazowego

Rozporządzenie ukierunkowane jest na ograniczenie wpływu na klimat fluorowanych gazów cieplarnianych (F-gazów). Należą do nich m.in. syntetyczne fluorowęglowodory (HFC) powszechnie stosowane jako czynniki chłodnicze w technice chłodniczej, klimatyzacyjnej i pomp ciepła. W założeniach do rozporządzenia przyjęto, że w latach 2020-2030 roku uda się osiągnąć obniżenie ilości syntetycznych czynników chłodniczych do 40% w odniesieniu do 1990 roku. Ograniczanie emisji czynników chłodniczych do atmosfery jako gazów cieplarnianych jest realizowane m.in. przez:

• stopniowe ograniczanie stosowania czynników chłodniczych o wysokim potencjale globalnego ocieplenia GWP (ang. Global Warming Potential),
• całkowite ich wycofywanie (ang. phase out) z niektórych branż zgodnie z określonym harmonogramem czasowym oraz
• restrykcyjne podejście do kompetencji osób montujących, konserwujących i serwisujących urządzenia chłodnicze, klimatyzacyjne i pompy ciepła. Znajduje się wśród nich np. wymóg systemu certyfikacji personalnej techników, rejestr operatorów i urządzeń. Są to także wysokie kary administracyjne za realizację prac chłodniczych bez odpowiednich uprawnień. Dotyczą one zarówno instalatorów, jak i dla korzystających z ich usług operatorów urządzeń).

Zaostrzenie systemu kontyngentów

Jedno z najważniejszym narzędzi prawnych stanowi wprowadzony w 2014 r. przez rozporządzenie F-gazowe system kontyngentów fluorowęglowodorów (ang. HFC quota system), regulujący ilość i dostępność pierwotnych (czyli pierwszy raz wprowadzanych do obrotu) czynników chłodniczych zawierających F-gazy.

Zgodnie z tym systemem, każdy podmiot może wprowadzić na rynek tylko określoną ilość czynników chłodniczych (kontyngent, ang. quota). Kontyngent na dany rok przyznaje Komisja Europejska na podstawie zgłoszenia złożonego przez importera lub producenta. Ilość czynnika mierzy się w tonach ekwiwalentnych (równoważnych) CO₂. Oznacza to, że można wprowadzić do obrotu większą (wagowo) ilość czynnika o mniejszym GWP. Przykładowo, 100 ton eq R32 odpowiada ok. 148,2 t czynnika R32 (GWP=675), ale już zaledwie ok. 47,9 t czynnika R410A (GWP=2088).

System kontyngentów ma prowadzić do stopniowego zmniejszania ilości HFC, które importerzy i producenci mogą co roku wprowadzać do obrotu. W przedstawionej propozycji nowelizacji rozporządzenia F-gazowego, system kontyngentów ma zaowocować zmniejszeniem do 2050 roku wpływu F-gazów na klimat do 2,4% poziomu z 2015 roku [3].

Zmniejszone kontyngenty – wpływ na branżę klimatyzacyjną

Dla branży klimatyzacyjnej może to oznaczać przede wszystkim wzrost cen i malejącą dostępność czynnika R410A (GWP=2088). Czynnik R410A do 2017 r. powszechnie stosowano w klimatyzatorach typu split czy multi-split. W budynkach istniejących wciąż pracuje wiele urządzeń opartych o ten czynnik. Od czasu wejścia w życie zapisów rozporządzenia F-gazowego nastąpiły ważne zmiany na rynku klimatyzatorów. Dziś pierwszym wyborem klimatyzatorów split są rozwiązania oparte o czynnik R32 (GWP=675).

R32 cechuje się dobrymi cechami technicznymi, m.in. wymaga mniejszego napełnienia niż R410A. Dla urządzenia o tej samej wydajności chłodniczej potrzeba nawet o 15-30% czynnika R32 mniej. Ma lepszą przewodność cieplną i mniejszą lepkość, a zatem większą wydajność chłodniczą i efektywność energetyczną. Ułatwia też pracę instalatora. M.in. można go ładować zarówno w stanie ciekłym, jak i gazowym, podczas gdy R410A – tylko w stanie ciekłym. Zasadniczym ograniczeniem jest natomiast “lekka” palność czynnika R32 – klasa A2L zgodnie z normą PN-EN 378 [4]. Lekka palność nie stanowi problemu podczas normalnej, prawidłowej eksploatacji urządzenia. Wymaga jednak stosowania odpowiednich środków ostrożności. Dotyczy to m.in. minimalnej wielkości obsługiwanego pomieszczenia, odpowiedniej wentylacji, detekcji nieszczelności czy reżimu prac instalacyjnych i konserwacyjnych.

Wycofywanie czynników a zmiany na rynku klimatyzatorów

Działaniem traktowanym przez Komisję Europejską jako uzupełniające jest całkowite wycofywanie określonych F-gazów z wybranych branż. Jednak z punktu widzenia producentów zakaz stosowania określonych czynników chłodniczych w nowych urządzeniach ma największy wpływ na zmiany rynkowe. To właśnie za sprawą harmonogramu wycofywania czynnika R410A popularność w nowych klimatyzatorach split zyskał czynnik R32. Od 1 stycznia 2025 roku w nowych (wprowadzanych do obrotu) klimatyzatorach typu split o pojemności czynnika chłodniczego poniżej 3 kg zakazane będzie stosowanie czynników chłodniczych o GWP>750 [1].

W propozycji znowelizowanego rozporządzenia F-gazowego nastąpiło dalsze zaostrzenie tych ograniczeń. Utrzymano (choć nieco zmieniono redakcję przepisu) powyższy zapis. Wymusza on, by od 2025 r. nie stosować już czynnika R410A w nowych klimatyzatorach o napełnieniu czynnikiem do 3 kg. Co więcej, już od 1 stycznia 2027 roku zakazem będą objęte następujące urządzenia (podkreślenia redakcji) [3]:

Stacjonarne urządzenia klimatyzacyjne typu split i pompy ciepła typu split:

• (b) układy typu split o mocy znamionowej 12 kW lub mniejszej, które zawierają fluorowane gazy cieplarniane o GWP równym 150 lub większym lub których działanie jest od nich zależne, z wyjątkiem sytuacji, gdy jest to wymagane do spełnienia norm bezpieczeństwa;
• (c) układy typu split o mocy znamionowej powyżej 12 kW, które zawierają fluorowane gazy cieplarniane o GWP równym 750 lub większym lub których działanie jest od nich zależne, z wyjątkiem sytuacji, gdy jest to wymagane do spełnienia norm bezpieczeństwa.

W zapisach nowelizacji wśród urządzeń objętych restrykcjami pojawiła się także nowa kategoria. Są to pokojowe i inne samodzielne urządzenia klimatyzacyjne i pompy ciepła typu plug-in (ang. Plug-in room and other self-contained air-conditioning and heat pump equipment). Zapis ten dotyczy nie tylko monoblokowych pomp ciepła. Są to także klimatyzatory okienne czy tzw. monoblokowe (mające tylko jednostkę montowaną w pomieszczeniu, bez jednostki zewnętrznej). Od 1 stycznia 2025 r. na rynek nie będzie można wprowadzać nowych urządzeń z tej grupy, zawierających fluorowane gazy cieplarniane o GWP równym 150 lub większym.

Czy zmiany na rynku klimatyzatorów oznaczają koniec czynnika R32?

Powyższe zapisy oznaczają duże zmiany na rynku klimatyzatorów. Być może w wielu małych urządzeniach klimatyzacji komfortu od 2027 r. nie będzie można stosować także czynnika R32. Jednak pewną furtkę może dać tu zapis dotyczący „konieczności spełnienia wymogów bezpieczeństwa”. Może to ograniczyć np. stosowanie palnego propanu (R290). Nie wiadomo jednak jeszcze, jak w praktyce zastosuje się to zastrzeżenie. Co ważne, restrykcje dotyczą tylko urządzeń nowych (pierwszy raz wprowadzonych do obrotu). Nie będzie obowiązku wymiany czy przezbrajania już zamontowanych u klientów urządzeń. Podobnie, dotychczasowe urządzenia na R410A mogą funkcjonować aż do „technicznej śmierci”. Problemem może być natomiast dostępność czynników – w bliższej przyszłości R410A, w dalszej perspektywie także R32 – do celów serwisowych i konserwacyjnych.

Obecnie czynniki, które mogłyby zastąpić R32 w obszarze klimatyzatorów split czy klimatyzatorów samodzielnych, są wciąż w fazie badań i prototypowania. Przykładowo, jeden z producentów prowadzi prace nad urządzeniem z wykorzystaniem czynnika chłodniczego R454C (GWP=146), opracowanego przez Chemours. Jest to mieszanina czynników R32 i R1234yf. Wymienniki urządzeń pracujących z tym czynnikiem mają – według badań producenta – mniejszą wydajność (o 10% mniej w odniesieniu do R404A). Stąd w konstrukcji konieczne będą rozwiązania podnoszące wydajność wymienników ciepła. Inną możliwością jest zastosowanie czynnika R290, czyli propanu technicznego (GWP=3). Jednak ze względu na wysoką palność, stosowanie propanu w klimatyzacji komfortu musiałoby być obwarowane szeregiem restrykcji z zakresu bezpieczeństwa. Może to byc choćby dodatkowa obudowa czy minimalizacja objętości czynnika w urządzeniu.

Warto też wspomnieć, że zgodnie z nowym zapisem art. 10 certyfikacja personelu i firm w zakresie prac z czynnikami chłodniczymi ma dotyczyć nie tylko F-gazów, ale także innych rozwiązań stanowiących alternatywę dla fluorowanych gazów cieplarnianych [3]. Do tej pory wymagano tylko zawarcia w programie szkoleń i egzaminów F-gazpowych informacji o rozwiązaniach alternatywnych wobec F-gazów.

Akty prawne i ciekawe źródła

1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 517/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych i uchylenia rozporządzenia (WE) nr 842/2006 (Dz.U. UE L 150/195 z dn. 20.05.2014).
2. Ustawa z dnia 15 maja 2015 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych (tj. DzU z 2019 r., poz. 2158).
3. Wniosek Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych zmieniające dyrektywę (UE) 2019/1937 i uchylające rozporządzenie (UE) nr 517/2014. COM(2022) 150 final 2022/0099(COD). https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52022PC0150&from=EN
4. PN-EN 378 Instalacje chłodnicze i pompy ciepła.Wymagania dotyczące bezpieczeństwa i ochrony środowiska. Część 1: Wymagania podstawowe, definicje, klasyfikacja i kryteria wyboru.

---

Nowe rozporządzenie F-gazowe

16 stycznia 2024 r. w pierwszym czytaniu Parlament Europejski przyjął propozycję nowelizacji tzw. rozporządzenia F-gazowego. Wynikają z tego nowe uwarunkowania i obowiązki dla rynku pomp ciepła, klimatyzacji i urządzeń chłodniczych.

Czytaj o nowym rozporządzeniu F-gazowym w Strefie Instalatora!